Zaskroniec a żmija – jak je odróżnić?

W Polsce występuje kilka gatunków węży, ale tylko dwa są pospolite: żmija zygzakowata i zaskroniec zwyczajny. W tym artykule odpowiemy na pytania, jak je odróżnić, czy są pod ochroną i przytoczymy jeszcze kilka innych ważnych informacji.

Wąż zaskroniec – 5 podstawowych informacji

Zanim przejdziemy do dalszej części, należy przyjrzeć się kilku ważnym kwestiom dotyczącym zaskrońców występujących w Polsce.

1. Czy zaskroniec jest pod ochroną?

Tak i dlatego nie wolno go łapać ani zabijać. Podobnie jest ze żmiją.

2. Czy zaskroniec jest jadowity?

Nie, zaskroniec nie jest jadowity. Jedyne co może nam zrobić do ugryźć, choć jest to naprawdę dla nich ostateczność, ponieważ węże te nie są agresywne.

3. Czy zaskroniec ma zęby?

Lepiej nie dać się zwieść temu, że zaskroniec zwyczajny nie posiada gruczołów jadowych i nic nam nie zrobi. Otóż węże te posiadają zęby, które służą mu do łapania i przytrzymywania pokarmu.

4. Co jedzą zaskrońce?

Te piękne węże żywią się małymi gryzoniami (np. myszami polnymi), rybami, żabami. Swoje ofiary połyka w całości.

5. Gdzie występują zaskrońce?

Można je spotkać na terenach leśnych, na łąkach oraz w okolicach terenów podmokłych, a także w pobliżu jezior, bagien, sadzawek lub innych zbiorników wodnych. Czasem także mogą się wkraść do przydomowego lub działkowego oczka wodnego, także trzeba być czujnym. W takim wypadku nie należy ich łapać ani zabijać, ponieważ są pod ochroną. Rozwiązaniem jest zadzwonienie do leśnika lub gminnej organizacji zajmującej się ochroną i opieką nad zwierzętami dzikimi.

Zaskroniec zwyczajny i żmija – podobieństwa

Tak zaskroniec, jak i żmija w pierwszej kolejności w kontakcie z człowiekiem wybierają ucieczkę i ukrycie się. Węży tych nie należy więc się bać. Oba pełnią też ważną rolę w ekosystemach, dlatego z punktu widzenia ekologii są tak samo ważne i cenne. Choć z oczywistych względów żmija budzi w nas większy, atawistyczny lęk. I faktycznie stanowi większe zagrożenie, którego jednak nie należy wyolbrzymiać.

Zaskroniec a żmija – czy są niebezpieczne?

Warto umieć je odróżnić, jako że żmija jest jadowita i jej ukąszenie może być dla człowieka niebezpieczne (zwłaszcza dla dzieci i starszych osób), choć w zdecydowanej większości przypadków pokąsanie kończy się jedynie zaczerwienieniem i ewentualnym obrzękiem. Przypadki śmiertelne, stanowią mniej niż 1% wszystkich ukąszeń – to niewiele, ale ryzyka nie można bagatelizować. 

Zaskrońce są natomiast dla człowieka zupełnie niegroźne. Zagrożone raczej udają martwe, niż atakują, raczej wolą się wycofać i uciec, a w ostateczności syczą. Niekiedy mogą też, jednak nie wytwarzają jadu, a ich drobne, acz ostre ząbki nie są w stanie poważnie zranić człowieka.

Zaskroniec zwyczajny a żmija – różnice w występowaniu

Jak więc odróżnić te dwa węże? Oba, jak wspomniano są dość pospolite i rozpowszechnione w całym kraju. Można je spotkać w podobnych siedliskach, choć zauważalne są też różnice. Zaskrońce specjalizują się w polowaniu na ryby i żaby, najczęściej spotkać je możemy więc niedaleko wody: rzek, stawów, terenów podmokłych. Żmija zygzakowata jest gatunkiem znacznie bardziej ciepłolubnym i uwielbia się wygrzewać na eksponowanych i otwartych terenach. Łąki, śródleśne polany, często także leśne i polne drogi, to miejsca, w których najczęściej na żmiję natrafimy. Niemniej zakres siedlisk, w jakich możemy spotkać zaskrońca i żmiję jest dość szeroki i dużej mierze pokrywający się, stąd siedlisko w jakim stwierdzimy węża nie przesądza jeszcze o jego przynależności gatunkowej.

Jak wygląda zaskroniec a jak żmija?

Oznaczenie gatunku musimy więc oprzeć na wyglądzie gada. Opisywane węże różnią się wielkością: zaskroniec może wyraźnie przekraczać 1 m (zwłaszcza większa w przypadku tego gatunku samica), żmija natomiast rzadko ów 1 m przekracza. Czasem jednak ciężko ocenić długość węża w terenie, ponadto możemy trafić na osobniki młode, stąd rozmiary ciała gada mogą być wskazówką, ale również nie przesądzają ostatecznego oznaczenia.

Zaskroniec a żmija – jak je odróżnić?

Na nasze nieszczęście ubarwienie obu gatunków węży jest dość zmienne, przy czym zaskrońce niemal zawsze są szare lub szarozielone. Osobniki bardziej brązowe spotyka się rzadko. Żmija również może być szara, ale osobniki w odcieniach brązu, czy miedzi są już częstszym widokiem. Niektóre żmije mogą być ciemnoszare, niemal czarne.

Ubarwienie i wzory

Warto zwrócić uwagę na szczegóły ubarwienia. Tu na szczęście oba węże posiadają dość dobrze widoczne i charakterystyczne dla każdego gatunku cechy, na które wskazują już ich nazwy. I tak, zaskroniec ma „za skroniami” wyraźne żółte plamy w kształcie zbliżone do półksiężyca. Dodatkowo otoczone są czarną obwódką, która sprawia, że plamy są wyraźnie widoczne. Spód ciała jest natomiast jasny, kremowy. Żmija zygzakowata słynie natomiast ze swego zygzaka, czyli wzoru, który ciągnie się praktycznie przez cały grzbiet gada. Niezależnie od odcienia danego osobnika, zygzak zawsze jest ciemniejszy od reszty ciała. Niestety, u najciemniej ubarwionych osobników zygzak bywa bardzo słabo widoczny, są to jednak rzadkie przypadki i większość żmij wyraźny zygzak jednak posiada.

Wygląd głowy, łuski i oczy

Jeśli uda nam bliżej przyjrzeć danemu wężowi (pamiętajmy, że w przypadku żmii może to być niebezpieczne), najlepsze cechy diagnostyczne, pozwalające odróżnić dwa opisywane gatunki znajdziemy w obrębie głowy. Po pierwsze zwróćmy uwagę na jej kształt. Zaskroniec ma głowę w zarysie owalną i raczej obłą, natomiast głowa żmii jest jakby zaostrzona, w zarysie zbliżona nieco do trójkąta. Podobnie ma się sprawa z łuskami – u zaskrońca są one na głowie mocno zaokrąglone, natomiast u żmii mają ostrzejsze kształty. Najbardziej ewidentną jednak cechą jest oko. Zaskroniec posiada okrągłe oko i taką też źrenicę. Dla odmiany źrenica żmii zygzakowatej jest wąska i pionowa, przypominająca kreskę. Ponadto oko zaskrońca ma żółtą barwę, żmii – czerwoną. Najbardziej charakterystyczne jest właśnie oko żmii – pionowej źrenicy nie ma żaden inny krajowy gatunek węża.

Jeśli nie zaskroniec ani żmija to może padalec!

Warto przy tym wspomnieć tu także o padalcu – beznogiej jaszczurce, która często błędnie uznawana jest za węża (żmije lub zaskrońca właśnie). Gad ten jest dużo mniejszy, a jego budowa bardziej krępa. Nie ma ani typowych dla zaskrońca żółtych plam, ani charakterystycznego dla żmii zygzaka. Jest też dość pospolity, dlatego nie wszystko, co wygląda jak wąż, w istocie jest wężem. Warto o tym pamiętać. Jeśli zestaw cech nie pasuje ani do żmii, ani do zaskrońca, często okazuje się, że jest to właśnie padalec. Oczywiście w Polsce występuje jeszcze szereg innych gatunków, jednak spotkać je dużo trudniej, jako że są rzadko spotykane. Stąd wiedza, jak odróżnić żmiję od zaskrońca (i padalca) częstokroć wystarczy nam do oznaczenia gada, z którym akurat mamy do czynienia.